Beni-Hadadi ye Mansa Ahabu boyinkaŋ
1 Saayiŋ Aramu mansa Beni-Hadadi ye a la kelediŋ kafoolu bee kafu ñoo ma aniŋ mansa taŋ saba niŋ fula niŋ ì la suwoolu niŋ keleraŋ sareetoolu*. A wulita ka taa Samariya kamma, aduŋ ì ye jee suki ka a boyinkaŋ. 2 A ye kiilaalu kii saatewo kono ka taa Ahabu kaŋ, Banisirayila mansa, ka a fo ko, “Beni-Hadadi ye ñiŋ ne fo ko, 3 i la kodiforoo niŋ sanoo, aniŋ i la musu ñiimaalu niŋ i diŋ kendoolu bee mu ate le taa ti.”
4 Bituŋ Mansa Ahabu ye kiilaalu jaabi ka a fo ì ye ko, “Komeŋ ali ye a fo ñaameŋ, ali a fo m maarii Mansa Beni-Hadadi ye ko, nte niŋ n na feŋolu bee mu ate le taa ti.”
5 Wo koolaa Beni-Hadadi ye kiilaalu murundi Ahabu kaŋ ka a fo a ye ko, “Beni-Hadadi ye ñiŋ ne fo ko, a ye kiilaalu kii le nuŋ ka i la kodiforoo niŋ sanoo kaniŋ, aniŋ i la musoolu niŋ i diŋolu. 6 Bari saama ñiŋ ñoŋ waatoo a be a la dookuulaalu kii la naŋ ne, aduŋ ì be i la mansasuwo kono kisikisi la, aniŋ i la dookuulaalu la buŋolu kono. Feŋ-wo-feŋ kummaayaata ì ñaa koto, ì be wo bee ñapinkaŋ na le ì ye a taa.”
7 Bituŋ Mansa Ahabu ye bankoo alifaalu bee kumandi, a ko ì ye ko, “Ali a juubee, ñiŋ kewo ka nambara kuwo ñini n ye ñaameŋ! A ye n na musoolu niŋ n diŋolu kaniŋ ne, n na kodiforoo niŋ sanoo, aduŋ m maŋ balaŋ a ma.”
8 Bituŋ alifaalu niŋ moolu bee ye a jaabi ko, “Kana a danku, aduŋ i kana soŋ a la kanindiroo la.”
9 Bituŋ Mansa Ahabu ye kiilaalu murundi Beni-Hadadi kaŋ ka a fo a ye ko, “I ye kiilaa foloolu niŋ kumoo meŋ kii n sonta wo la le, bari ñiŋ fulanjaŋo i ye meŋ lafaa a kaŋ, m maŋ soŋ wo la.” Ì taata, aduŋ ì ye ñiŋ jaabiroo sindi Beni-Hadadi ma.
10 Bituŋ Beni-Hadadi ye kumakaŋ doo kii Ahabu kaŋ ka a fo a ye ko, “Allamaa alloolu ye kuu jawu baa laa n kaŋ niŋ a ye a tara too tuta Samariya saatewo tumbuŋ noo to meŋ si n na kewolu bee buloo faa.”
11 Bituŋ Banisirayila mansa ye Beni-Hadadi jaabi ko, “Moo meŋ be a la keleraŋ feŋolu duŋ kaŋ ka taa keloo la, wo maŋ ñaŋ na kibiri la komeŋ moo meŋ taata keloo la, fo a naata a be i wura kaŋ.”
12 Ñiŋ kumoo futata Beni-Hadadi ma waatoo meŋ na, a ye a tara le a niŋ wo mansa taŋ saba niŋ fuloo be ì la dolo mindulaa jembereŋolu koto, ì be dolomiŋo la. Bituŋ a ko a la kewolu ye ko, “Ali paree ka keloo dati.” Wo to le ì pareeta ka keloo boyi saatewo ñiŋ kaŋ.
Ahabu ye Beni-Hadadi noo
13 Saayiŋ annabiyomoo doo naata taa Banisirayila mansa Ahabu kaŋ. A ko a ye ko, “Yaawe* ye ñiŋ ne fo ko, ‘Kana sila! I ye ñiŋ kelediŋ kafu baa meŋ je, m be ì duŋ na i buloo kono le bii, aduŋ i si a loŋ ko nte le mu Yaawe ti.’ ”
14 Ahabu ye annabiyomoo ñininkaa ka a fo a ye ko, “Ñiŋ kuwo be taamandi la ka bo niŋ jumaa le la?” Annabiyomoo ye a jaabi ko, “Yaawe ye ñiŋ ne fo ko kelediŋ fondinkewolu mennu be kumandaŋ banku kuntiyolu koto, wolu le be a ke la.”
Bituŋ Ahabu ye a ñininkaa ko, “Jumaa le be tambi la ñaato ka keloo dati?”
Annabiyomoo ko a ye ko, “Ite faŋo.” 15 Wo le to Ahabu ye kelediŋ fondinkewolu kumandi, mennu yaatewo mu kee keme fula aniŋ taŋ saba niŋ fula ti. Bituŋ a ye Banisirayila kelediŋ toomaalu bee bendi mennu yaatewo taata kaañaŋ wuli woorowula fee.
16 Ì wulita tilibuloo waatoo ka taa, wo tumoo Beni-Hadadi niŋ mansa taŋ saba niŋ fuloo mennu be laariŋ ñoo kaŋ be ì la dolo mindulaa jembereŋolu koto dolomiŋ baa la. 17 Kelediŋ fondinkewolu le foloo fintita ka tambi ñaato. Wo to le Beni-Hadadi la kelediŋ kantarilaalu ye ì je. Bituŋ ì taata kumoo ñiŋ sindi Beni-Hadadi ma, ì ko a ye ko, “Ŋà kelediŋolu je le, ì ka naa ka bo naŋ Samariya saatewo kono.” 18 A ko ì ye ko, “Niŋ a ye a tara ì ka naa kayira kuwo le la, ali ì kende muta, aduŋ niŋ ì ka naa keloo le la fanaa, ali ì kende muta.”
19 Bituŋ Banisirayila kelediŋ fondinkewolu bulata ñoo nooma ka finti naŋ saatewo ñiŋ kono, aduŋ kelediŋ kafoo tarata ì nooma. 20 Bituŋ meŋ-wo-meŋ ye a jawu kiliŋ muta ka a faa. Wo to le Aramunkoolu borita, aduŋ Banisirayilankoolu ye ì bayindi. Beni-Hadadi borita a seleta suwoo kaŋ, aduŋ a kanata, a niŋ a la suuborindilaa kelediŋo doolu. 21 Banisirayila mansa la nooroo kafuta, aduŋ ì ye Aramunkoolu faa baake, aniŋ ì ye ì la suwoolu niŋ keleraŋ sareetoolu muta.
22 Ñiŋ kuwo koolaa, annabiyomoo ñiŋ naata Ahabu kaŋ, a ko a ye ko, “I si feeroolu dadaa kuuke, i ye i la kelediŋolu kafu ñoo ma ka ì bambandi. Kaatu sanji foloo waatoo Aramu mansa be wuli la le ka naa boyi i kaŋ kotenke.”
23 Bituŋ ñiŋ kuwo koolaa, Aramu mansa Beni-Hadadi la mansakundaa alifaalu naata ka a yaamari. Ì ko a ye ko, “Banisirayilankoolu la jalaŋolu mu konko kaŋ jalaŋolu le ti. Wo le ye a tinna ì ye ǹ noo keloo la. Bari niŋ ŋà ì kele kene fanuŋo kono, a koyita le ko m̀ be ì noo la le. 24 Saayiŋ mansoolu bee bondi ì la kelediŋ kuntiiyaa palaasoo to, i ye kuntii doolu seyi ì noo to. 25 I foota kelediŋolu mennu la keledulaa, i si wo ñoŋ kelediŋ kafoo loo kotenke, ka taa suwoolu niŋ keleraŋ sareetoolu. Bituŋ ǹ si naa Banisirayilankoolu kele kene fanuŋo kono. Niŋ wo keta, m̀ be ì noo la keloo la le.” Bituŋ a ye ì la yaamaroo muta, aduŋ a ye wo le ke.
26 Sanji foloo waatoo la, Mansa Beni-Hadadi ye Aramunkoolu bendi, bituŋ ì taata Afeki ka Banisirayilankoolu kele. 27 Bituŋ Banisirayilankoolu fanaa benta, aduŋ ì ye feŋolu dii ì la ì suulata mennu la. Wo le to ì fintita ì niŋ ì benta. Banisirayilankoolu niŋ ì ye ì ñaa tiliŋ ñoo la. Banisirayila kelediŋolu ka munta le ko baa kooreeriŋ fula, bari Aramu kelediŋolu jurumoo tarata siyaariŋ kenoo karoo bee le la.
28 Wo to le annabiyomoo naata, a ko Banisirayila mansa ye ko, “Yaawe ye ñiŋ ne fo ko, baawo Aramunkoolu ye a miira le ko ate mu konko kaŋ jalaŋo le ti, aduŋ a maŋ ke kene fanuŋ jalaŋo ti, wo to a be ì la kelediŋ kafu baa duŋ na ali bulu le, aduŋ ali be a loŋ na le ko ate le mu Yaawe ti.” 29 Bituŋ ì tarata daakaariŋ ka ì ñaa tiliŋ ñoo la fo tili woorowula, aduŋ tili woorowulanjaŋo, ì ye keloo wulindi ñoo kamma. Banisirayilankoolu ye Aramunkoolu la sinna kelediŋ wuli keme le faa tili kiliŋo kono. 30 Bituŋ toomaalu borita ka taa Afeki saatewo to, aduŋ jee to tata sansaŋo boyita ì moo wuli muwaŋ niŋ woorowula le fee. Bituŋ Beni-Hadadi fanaa borita a dunta tatoo kono ka maabo konoto buŋo kono.
31 Wo le to Beni-Hadadi la mansakundaa alifaalu ko a ye ko, “Ŋà a moyi le ko Banisirayilankoolu la mansoolu balafaa warata le. M̀ bula ŋà booto funtoolu duŋ ǹ tewolu la aniŋ ŋà juloolu bula ǹ kaŋo la, ŋà taa m̀ faŋ seyi Banisirayila mansa ma. Tumandoo a be i tu la jee le, aduŋ a te i faa la.”
32 Ì ye booto funtoolu duŋ ì tewolu la, aniŋ ì ye juloolu bula ì faŋolu kaŋo la. Ì taata Mansa Ahabu kaŋ, ì ko a ye ko, “I la dookuulaa Beni-Hadadi ko i ye yamfa a ye, i kana a faa.” Mansa Ahabu ko ì ye ko, “Fo a be baluuriŋ ne baŋ? Nte baadiŋo le mu a ti.” 33 Bari Mansa Beni-Hadadi la dookuulaalu tarata ì tuloolu loo kaŋ ne fo ì be kumakaŋ moyi la Ahabu daa, meŋ si a yitandi ì la ko a te Beni-Hadadi faa la. Ì tariyaata ka wo kumoo muta a daa, ì ko a ye ko, “Haa, Beni-Hadadi mu i baadiŋo le ti.” Wo to le a ko ì ye ko, “Ali taa a kamma naŋ.” Kabiriŋ Beni-Hadadi naata, Ahabu ye a selendi a faŋo fee a la keleraŋ sareetoo kaŋ.
34 Bituŋ Beni-Hadadi ko Mansa Ahabu ye ko, “M be saatewolu bee murundi la i kaŋ ne m faamaa ye mennu muta i faamaa bulu. Aduŋ i si safaari dulaalu loo i faŋo ye Damasiku saatewo kono, komeŋ m faamaa ye a ke Samariya saatewo kono ñaameŋ.” Bituŋ Ahabu ko a ye ko, “Niŋ i sonta wo la, wo koolaa le m be i bula la i ye taa.” Bituŋ a niŋ a ye kambeŋo siti, aduŋ a naata a bula a taata.
Annabiyomoo ye Ahabu jalayi
35 Bituŋ Yaawe la kumoo kaŋ, annabiyomoo meŋ bota annabiyomu kafoo kono, ko a mooñoo ye ko, “M busa i la dokoo la, dukaree.” Bari a balanta, a maŋ soŋ ka a busa. 36 Wo to le a ko a ye ko, “Baawo i balanta Yaawe la yaamaroo la, i be bo la jaŋ doroŋ, jatoo be i faa la.” Bituŋ kabiriŋ a bota jee a be taa siloo kaŋ doroŋ jatoo ñapita a kaŋ a ye a faa.
37 Bituŋ ate wo annabiyomu kiliŋo taata, a ye kee doo je. A ko a ye ko, “Dukaree, m busa.” Bituŋ wo ye a busa teŋ ne, aduŋ a ye a barama a ñaadaa to. 38 Wo le to annabiyomoo ñiŋ ye funtoo taa a ye a miniŋ a faŋo ñaadaa la ka a faŋo muluŋo filindi. A taata loo sila daala ka mansa batu. 39 Bituŋ kabiriŋ mansa be tambi kaŋ a ko a ye ko, “M maarii mansa, nte mu i la dookuulaa le ti, aduŋ n tarata nuŋ keledulaa le, wo tumoo keloo be kandiriŋ. Moo doo le ye moo kiliŋ muta ǹ jawoolu kono, aduŋ a ye a samba naŋ a ko n ye ko, ‘Ñiŋ kewo kanta, a kana kana. Niŋ a kanata, i niyo niŋ a niyo le be laariŋ, waraŋ niŋ wo nte i be kodiforo kuntoo kilo taŋ saba niŋ naani le joo la.’ 40 Bituŋ n tarata a kunna ka a kanta, bari n naata tara kuu doolu kunna fo n hakiloo bota a la, a kanata.” Wo to le mansa ko a ye ko, “Ite ye i faŋo la boyidaa le yitandi, aniŋ kiitiyo meŋ ñanta laa la i kaŋ.”
41 Wo loodulaa to, annabiyomoo ye funtoo bondi a ñaadaa kaŋ, mansa naata a suutee ko, annabiyomoo le mu meŋ bota annabiyomu kafoo kono. 42 Bituŋ annabiyomoo ñiŋ ko mansa ye ko, “Yaawe ye ñiŋ ne fo ko, baawo ite ye kewo ñiŋ bula le a ko i si meŋ faa, wo kamma la i be faa la a noo to le, aduŋ i la moolu be faa la a la moolu noo to le.” 43 Bituŋ mansa seyita a la suwo kono Samariya saatewo kono, a niikuyaatoo niŋ a kamfaariŋo.
Victoire d’Achab sur Ben-Hadad, roi de Syrie
V. 1-21: cf. 1 S 11:1-11. Jg 7. Ps 75:5, Ps 6; 124:1, etc.
1 Ben-Hadad, roi de Syrie, rassembla toute son armée; il avait avec lui trente-deux rois, des chevaux et des chars. Il monta, mit le siège devant Samarie et l’attaqua. 2 Il envoya dans la ville des messagers à Achab, roi d’Israël, 3 et lui fit dire: Ainsi parle Ben-Hadad: Ton argent et ton or sont à moi, tes femmes et tes plus beaux enfants sont à moi. 4 Le roi d’Israël répondit: Roi, mon seigneur, comme tu le dis, je suis à toi avec tout ce que j’ai. 5 Les messagers retournèrent, et dirent: Ainsi parle Ben-Hadad: Je t’ai fait dire: Tu me livreras ton argent et ton or, tes femmes et tes enfants. 6 J’enverrai donc demain, à cette heure, mes serviteurs chez toi; ils fouilleront ta maison et les maisons de tes serviteurs, ils mettront la main sur tout ce que tu as de précieux, et ils l’emporteront. 7 Le roi d’Israël appela tous les anciens du pays, et il dit: Sentez bien et comprenez que cet homme nous veut du mal; car il m’a envoyé demander mes femmes et mes enfants, mon argent et mon or, et je ne lui avais pas refusé! 8 Tous les anciens et tout le peuple dirent à Achab: Ne l’écoute pas et ne consens pas. 9 Et il dit aux messagers de Ben-Hadad: Dites à mon seigneur le roi: Je ferai tout ce que tu as envoyé demander à ton serviteur la première fois; mais pour cette chose, je ne puis pas la faire. Les messagers s’en allèrent, et lui portèrent la réponse. 10 Ben-Hadad envoya dire à Achab: Que les dieux me traitent dans toute leur rigueur, si la poussière de Samarie suffit pour remplir le creux de la main de tout le peuple qui me suit! 11 Et le roi d’Israël répondit: Que celui qui revêt une armure ne se glorifie pas comme celui qui la dépose! 12 Lorsque Ben-Hadad reçut cette réponse, il était à boire avec les rois sous les tentes, et il dit à ses serviteurs: Faites vos préparatifs! Et ils firent leurs préparatifs contre la ville. 13 Mais voici, un prophète s’approcha d’Achab, roi d’Israël, et il dit: Ainsi parle l’Éternel: Vois-tu toute cette grande multitude? Je vais la livrer aujourd’hui entre tes mains, et tu sauras que je suis l’Éternel. 14 Achab dit: Par qui? Et il répondit: Ainsi parle l’Éternel: Par les serviteurs des chefs des provinces. Achab dit: Qui engagera le combat? Et il répondit: Toi. 15 Alors Achab passa en revue les serviteurs des chefs des provinces, et il s’en trouva deux cent trente-deux; et après eux, il passa en revue tout le peuple, tous les enfants d’Israël, et ils étaient sept mille. 16 Ils firent une sortie à midi. Ben-Hadad buvait et s’enivrait sous les tentes avec les trente-deux rois, ses auxiliaires. 17 Les serviteurs des chefs des provinces sortirent les premiers. Ben-Hadad s’informa, et on lui fit ce rapport: Des hommes sont sortis de Samarie. 18 Il dit: S’ils sortent pour la paix, saisissez-les vivants; et s’ils sortent pour le combat, saisissez-les vivants. 19 Lorsque les serviteurs des chefs des provinces et l’armée qui les suivait furent sortis de la ville, 20 chacun frappa son homme, et les Syriens prirent la fuite. Israël les poursuivit. Ben-Hadad, roi de Syrie, se sauva sur un cheval, avec des cavaliers. 21 Le roi d’Israël sortit, frappa les chevaux et les chars, et fit éprouver aux Syriens une grande défaite.
V. 22-30: cf. 2 R 13:14-19, 2 25. Ps 46:9-12.
22 Alors le prophète s’approcha du roi d’Israël, et lui dit: Va, fortifie toi, examine et vois ce que tu as à faire; car, au retour de l’année, le roi de Syrie montera contre toi. 23 Les serviteurs du roi de Syrie lui dirent: Leur dieu est un dieu de montagnes; c’est pourquoi ils ont été plus forts que nous. Mais combattons-les dans la plaine, et l’on verra si nous ne serons pas plus forts qu’eux. 24 Fais encore ceci: ôte chacun des rois de son poste, et remplace-les par des chefs; 25 et forme-toi une armée pareille à celle que tu as perdue, avec autant de chevaux et autant de chars. Puis nous les combattrons dans la plaine, et l’on verra si nous ne serons pas plus forts qu’eux. Il les écouta, et fit ainsi. 26 L’année suivante, Ben-Hadad passa les Syriens en revue, et monta vers Aphek pour combattre Israël. 27 Les enfants d’Israël furent aussi passés en revue; ils reçurent des vivres, et ils marchèrent à la rencontre des Syriens. Ils campèrent vis-à-vis d’eux, semblables à deux petits troupeaux de chèvres, tandis que les Syriens remplissaient le pays. 28 L’homme de Dieu s’approcha, et dit au roi d’Israël: Ainsi parle l’Éternel: Parce que les Syriens ont dit: L’Éternel est un dieu des montagnes et non un dieu des vallées, je livrerai toute cette grande multitude entre tes mains, et vous saurez que je suis l’Éternel. 29 Ils campèrent sept jours en face les uns des autres. Le septième jour, le combat s’engagea, et les enfants d’Israël tuèrent aux Syriens cent mille hommes de pied en un jour. 30 Le reste s’enfuit à la ville d’Aphek, et la muraille tomba sur vingt-sept mille hommes qui restaient. Ben-Hadad s’était réfugié dans la ville, où il allait de chambre en chambre.
V. 31-43: cf. 1 S 15. Jé 48:10. 1 R 22:30-38. 2 Co 6:14.
31 Ses serviteurs lui dirent: Voici, nous avons appris que les rois de la maison d’Israël sont des rois miséricordieux; nous allons mettre des sacs sur nos reins et des cordes à nos têtes, et nous sortirons vers le roi d’Israël: peut-être qu’il te laissera la vie. 32 Ils se mirent des sacs autour des reins et des cordes autour de la tête, et ils allèrent auprès du roi d’Israël. Ils dirent: Ton serviteur Ben-Hadad dit: Laisse-moi la vie! Achab répondit: Est-il encore vivant? Il est mon frère. 33 Ces hommes tirèrent de là un bon augure, et ils se hâtèrent de le prendre au mot et de dire: Ben-Hadad est ton frère! Et il dit: Allez, amenez-le. Ben-Hadad vint vers lui, et Achab le fit monter sur son char. 34 Ben-Hadad lui dit: Je te rendrai les villes que mon père a prises à ton père; et tu établiras pour toi des rues à Damas, comme mon père en avait établi à Samarie. Et moi, reprit Achab, je te laisserai aller, en faisant une alliance. Il fit alliance avec lui, et le laissa aller. 35 L’un des fils des prophètes dit à son compagnon, d’après l’ordre de l’Éternel: Frappe-moi, je te prie! Mais cet homme refusa de le frapper. 36 Alors il lui dit: Parce que tu n’as pas obéi à la voix de l’Éternel, voici, quand tu m’auras quitté, le lion te frappera. Et quand il l’eut quitté, le lion le rencontra et le frappa. 37 Il trouva un autre homme, et il dit: Frappe-moi, je te prie! Cet homme le frappa et le blessa. 38 Le prophète alla se placer sur le chemin du roi, et il se déguisa avec un bandeau sur les yeux. 39 Lorsque le roi passa, il cria vers lui, et dit: Ton serviteur était au milieu du combat; et voici, un homme s’approche et m’amène un homme, en disant: Garde cet homme; s’il vient à manquer, ta vie répondra de sa vie, ou tu paieras un talent d’argent! 40 Et pendant que ton serviteur agissait çà et là, l’homme a disparu. Le roi d’Israël lui dit: C’est là ton jugement; tu l’as prononcé toi-même. 41 Aussitôt le prophète ôta le bandeau de dessus ses yeux, et le roi d’Israël le reconnut pour l’un des prophètes. 42 Il dit alors au roi: Ainsi parle l’Éternel: Parce que tu as laissé échapper de tes mains l’homme que j’avais dévoué par interdit, ta vie répondra de sa vie, et ton peuple de son peuple. 43 Le roi d’Israël s’en alla chez lui, triste et irrité, et il arriva à Samarie.