1 هذا كلامُ الشَّريعةِ الّذي كلَّمَ بهِ موسى جميعَ بني إِسرائيلَ في البَرِّيَّةِ، في عَبرِ الأردُنِّ شرقا، حينَ كانوا في صحراءِ العرَبةِ، قُبالةَ سُوفَ بَينَ فارانَ وتوفَلَ ولابانَ وحصَيروتَ وذي ذهَبٍ 2 على مسافةِ أحدَ عشَرَ يوما مِنْ جبَلِ حوريـبَ‌، على طريقِ جبَلِ سعيرَ‌ إلى قادِشَ برنيعَ‌. 3 في السَّنةِ الأربعينَ، في الأوَّلِ منَ الشَّهرِ الحادي عشَرَ، كلَّمَ موسى بَني إِسرائيلَ بِـجميعِ ما أمرَهُ الرّبُّ بهِ. 4 وكانَ ذلِكَ بَعدَما ضربَ موسى سيحونَ مَلِكَ الأموريِّينَ المُقيمَ بِـحَشبونَ، وعُوجَ مَلِكَ باشانَ المُقيمَ بِمَدينتَي عشتاروتَ وإذرعي‌. 5 وفي عَبرِ الأردُنِّ شرقا، في أرضِ مُوآبَ، أخذَ موسى يشرحُ كلامَ هذِهِ الشَّريعةِ فقالَ:
6 الرّبُّ إلهُنا كلَّمَنا في جبَلِ حوريـبَ وقالَ: «أَقَمتُم ما فيهِ الكِفايةُ في هذا الجبَلِ، 7 فتحوَّلوا وا‏رْتَحلوا وا‏دْخلوا جبَلَ الأموريِّينَ وكُلَّ ما يجاورُهُ مِنْ صحراءِ العرَبةِ وما يليها مِنَ الجِبالِ والسُّهولِ، إلى الجنوبِ وساحلِ البحرِ، إلى أرضِ الكنعانيِّينَ ولبنانَ حتّى النَّهرِ الكبـيرِ، نهرِ الفُراتِ‌. 8 فأنا الرّبُّ جعَلتُ هذِهِ الأرضَ بَينَ أيديكُم، فا‏دْخلوا وا‏مْلِكوها لأنَّها هيَ الأرضُ الّتي أقسمْتُ لآبائِكُم إبراهيمَ وإسحَقَ ويعقوبَ أنْ أعطيَها لهُم ولِنسلِهِم مِنْ بعدِهِم».
موسى يعين قضاة
9 وقلتُ لكُم في ذلِكَ الوقتِ: «لا أقدِرُ أنْ أَتحَمَّلَكُم وحدي 10 لأنَّ الرّبَّ إلهَكُم كثَّرَكُم حتّى صِرتُمُ اليومَ بعددِ نُجومِ السَّماءِ. 11 زادَكُمُ الرّبُّ إلهُ آبائِكُم ألفَ مرَّةٍ وباركَكُم كما قالَ لكُم، 12 فكيفَ أَتحَمَّلُ وحدي أثقالَكُم وأعباءَكُم وخُصوماتِكُم. 13 هاتُوا مِنْ أسباطِكُم رِجالا حُكماءَ عُقلاءَ معروفينَ، فأصيِّرَهُم رؤساءَ علَيكُم». 14 فأَجَبتُموني: «مِنَ الخَيرِ أنْ نعمَلَ بما تقولُ». 15 فاختَرْتُ مِنْ مشايخِ أسباطِكُم رِجالا حُكماءَ معروفينَ وعيَّنتُهُم رؤساءَ علَيكُم، رؤساءَ فِئاتٍ أفرادُها بَينَ ألفٍ ومئةٍ وخمسينَ وعشرةٍ، ورقباءَ على أسباطِكُم. 16 وقلتُ لِقُضاتِكُم في ذلِكَ الوقتِ: «إِسمعوا دعاوي بني قومِكُم والنَّازلينَ بَينَكُم، واحكُموا بالعَدلِ بَينَهُم. 17 لا تُحابوا أحدا في أحكامِكُم، وا‏سْمَعوا للصَّغيرِ سَماعَكُم للكبـيرِ، ولا تجوروا على أحدٍ لأنَّ الحُكْمَ للهِ وإنْ صَعُبَ علَيكُم أمرٌ فارفَعُوهُ إليَّ حتّى أنظُرَ فيهِ». 18 وأمرتُكُم في ذلِكَ الوقتِ بجميعِ الأمورِ الّتي علَيكُم أنْ تعمَلوها.
19 ثُمَّ رحَلْنا مِنْ حوريـبَ وسَلَكْنا كُلَّ تِلكَ البَرِّيَّةِ الهائِلةِ المُخيفةِ التي رأَيتُموها على طريقِ جبَلِ الأموريِّينَ‌، كما أمَرَنا الرّبُّ إلهُنا، حتّى بلَغْنا إلى قادِشَ برنيعَ‌. 20 فقلتُ لكُم: «جِئتُمُ الآنَ جبَلَ الأموريّينَ الّذي وهَبَه لنا الرّبُّ إلهُنا. 21 أنظروا الأرضَ الّتي جعَلَها الرّبُّ إلهُكُم بَينَ أيديكُم، فاصعَدوا وامْتِلكُوها كما قالَ الرّبُّ إلهُ آبائِكُم. لا تخافوا ولا ترتعِدوا». 22 فَتقدَّمتُم إليَّ جميعُكُم وقلتُم: «نرسِلُ رِجالا قُدَّامَنا يختبِرونَ لنا الأرضَ ويردُّونَ علَينا خبَرا عنِ الطَّريقِ الّذي نصعَدُ فيهِ والمُدُنِ الّتي ندخُلُها. 23 فحَسُنَ هذا الرَّيُ عِندي، فأخذتُ مِنكُم اثنَي عشَرَ رجُلا مِنْ كُلِّ سِبْطٍ رجُلا 24 فذهبوا وصَعِدوا الجبَلَ وجاؤوا وادي أشكولَ‌ وتجَسَّسُوهُ 25 وأخذوا في أيديهِم مِنْ ثَمرِ الأرضِ وحَملُوهُ إلينا، وردُّوا علَينا خبَرا بأنَّ الأرضَ الّتي وهَبَها لنا الرّبُّ إلهُنا صالحةٌ. 26 فرفَضتُمُ الصُّعودَ إليها وخالفتُم أمرَ الرّبِّ إلهِكُم. 27 وتذمَّرتُم في خيامِكُم وقلتُم: «أخرَجَنا الرّبُّ مِنْ مِصْرَ بسببِ بُغضِهِ لنا حتى يُسلِمَنا إلى أيدي الأموريّينَ ويُزيلَنا مِنَ الوجودِ. 28 إلى أينَ نصعَدُ؟ وإخوتُنا الّذينَ أرسلْناهُم ليختَبِروا الأرضَ أذابُوا قلوبَنا بقولِهِم إنَّ القومَ هُناكَ أكثرُ مِنَّا عدَدا وأطولُ قامةً، وإنَّ مُدُنَهُم عظيمةٌ وحُصونَها تَكادُ تبلغُ السَّماءَ. وقالوا أيضا إنَّهُم رَأوا بَني عِناقَ‌ هُناكَ». 29 فقلتُ لكُم: «لا تضطَربوا ولا تخافوا مِنهُم 30 لأنَّ الرّبَّ إلهَكُمُ السَّائرَ أمامَكُم هوَ يُحارِبُ عَنكُم، كما فعَلَ في مِصْرَ أمامَ عُيونِكُم 31 أما رأيتُم في البَرِّيَّةِ كيفَ حَمَلكُم كما يَحمِلُ الأبُ ولدَهُ وقادَكُم في كُلِّ طريقٍ سَلَكتُمُوها حتّى بَلَغتُم إلى هذا المَوضِعِ؟ 32 ولكِنَّكُم في هذا الأمرِ لا تُؤمنونَ بالرّبِّ إلهِكُم 33 السَّائِرِ أمامَكُم في الطَّريقِ لِـيَجِدَ لكُم مكانا تنزِلونَ بهِ. فبالنَّارِ ليلا وبالسَّحابِ نهارا يُريكُمُ الطَّريقَ الّذي به تسلكُونَ».
34 وسَمِعَ الرّبُّ ما قلتُموهُ فغضِبَ وأقسمَ 35 أنْ لن يرى أحدٌ مِنْ هؤلاءِ الّذينَ مِنْ هذا الجيلِ الشِّرِّيرِ تلكَ الأرضَ الصالحةَ الّتي أَقسمتُ أنْ أُعطيَها لآبائِكُم. 36 أمَّا كالِبُ بنُ يفنَّا فهوَ يراها، ولَه ولبنيهِ تُعطَى الأرضُ الّتي وَطِئَها لأنَّه أحسنَ الانقيادَ للرّبِّ. 37 وعليَّ أنا أيضا غضِبَ الرّبُّ بِسبَبِكُم، فقالَ لي: «وأنتَ أيضا لا تدخُلْ إلى هُناكَ، 38 بل يَشوعُ بنُ نونٍ خادِمُكَ هوَ يدخُلُ إلى هُناكَ، فشجِّعْهُ لأنَّه هوَ الّذي يجعَلُ بَني إِسرائيلَ يمتَلِكونَها». 39 وقالَ الرّبُّ لكُم: «أطفالُكُمُ الّذينَ قُلتُم إنَّهُم يكونونَ غنيمةً لأعدائِكُم، وبَنوكُمُ الّذينَ لا يعرفونَ اليومَ خَيرا ولا شرًّا هُم يدخُلونَ إلى هُناكَ، ولهُم أُعطِيها فيمتَلكُونَها. 40 وأمَّا أنتُم فتحوَّلوا وا‏رْحلوا في البرِّيَّةِ على طريقِ البحرِ الأحمرِ».
41 فأجَبتُموني: «خَطِئنا إلى الرّبِّ إلهِنا ولَكنَّنا الآنَ نصعَدُ‌ ونُحاربُ كما أمَرَنا». وحمَلَ كُلُّ واحدٍ مِنكُم سلاحَهُ استعدادا لِصُعودِ الجبَلِ. 42 فقالَ ليَ الرّبُّ: «قُلْ لهُم: لا تصعَدوا ولا تُحارِبوا لأنِّي لا أكونُ معَكُم، ولذلِكَ تنهَزِمونَ مِنْ أمامِ أعدائِكُم». 43 فقلتُ لكُم ذلِكَ فما سَمِعتُم لي، بل تمَرَّدتُم على كلامِ الرّبِّ وتجَبَّرتُم وصَعِدتُمُ الجبَلَ. 44 فخرَجَ علَيكُمُ الأموريُّونَ المُقيمونَ بذلِكَ الجبَلِ، كما تخرُجُ النَّحْلُ، وطَردوكُم إلى حُرمةَ‌ وضربوكُم في سَعيرَ. 45 فرجَعتُم وبكيتُم أمامَ الرّبِّ، فما سمِعَ الرّبُّ لِصَوتِكُم ولا أصغَى إليكُم، 46 فأقمتُم في قادِشَ ما أَقمتُم مِنَ الأيّامِ الكثيرةِ‌.
Musa la diyaamu labaŋolu Mowabi bankoo kaŋ
1 Ñinnu le keta kumoolu ti, Musa ye mennu fo Banisirayilankoolu bee ye, biriŋ ì be nuŋ keñewuloo kono Yoridani Boloŋo tiliboo la. Ì be Araba* tundoo le kaŋ Sufu ñaatiliŋo la, Parani saatewo niŋ ñiŋ saatewolu teema: Tofeli, Labani, Haseroti, aniŋ Disahabu. 2 Ka bo Sinayi Konkoo to ka taa Kadesi-Barineya saatewo mu tili taŋ niŋ kiliŋ taamoo le ti, niŋ i taata niŋ Seyiri Konkoo siloo la.
3 Banisirayilankoolu la boo Misira bankoo kaŋ sanji taŋ naaninjaŋo, kari taŋ niŋ kilinjaŋo, tili foloo la, Musa ye yaamaroolu bee fo ì ye le, Yaawe* ye a yaamari ka mennu fo ì ye. 4 Ñiŋ keta biriŋ a ye Amorinkoolu la mansa Sihoni noo keloo to, meŋ tarata maraloo la Hesiboni saatewo to. Wo waati kiliŋo la le a ye Basani tundoo Mansa Oki fanaa kele, a ye a noo, meŋ tarata maraloo la nuŋ Asitaroti niŋ Edireyi saatewolu to.
Musa la diyaamu foloo
Yaawe la yaamaroo Sinayi Konkoo kaŋ
5 Yoridani Boloŋo tilibo karoo la Mowabi bankoo kaŋ, Musa ye a dati ka Alla la luwaalu bo ì ye ñoo to. A ko:
6 Yaawe ǹ na Alla diyaamuta ǹ ye le, biriŋ m̀ be Sinayi Konkoo to, a ko, “Ali meeta ñiŋ konkoo to le saayiŋ. 7 Ali wuli, ali ye daakaa janjaŋ ka tenteŋ ali la taamasiloo la, ali si taa Kanaani bankoo bee kaŋ. Wo le mu Amorinkoolu la konkotundoo* ti, aniŋ a dandanna tundoolu la taariŋ, Araba tundoo, konkotundoo, Sefela* tundoo, Nekefu* tundoo aniŋ baadaa borindoo. Ali si taa fo Libanooni Konkoolu fanaa to, ka taa fo Yufurati Boloŋo to. 8 A fele, m be bankoo dii la ali la, nte Yaawe ye n kali ali mumuñolu ye meŋ na. Wolu le mu Iburayima, Isiyaaka, aniŋ Yaakuba ti, ka a dii ì niŋ ì koomalankoolu la. Wo to ali duŋ, ali ye bankoo ñiŋ taa.”
Musa ye kiitindirilaalu tomboŋ ñaameŋ
(2 Musa 18:13-27)
9 Musa ko Banisirayilankoolu ye ko:
Biriŋ m̀ be Sinayi Konkoo to, n ko ali ye le ko, “Nte kiliŋ te ali la kuwo dunoo taa noo la. 10 Yaawe ali la Alla ye ali yaatewo siyandi le, aduŋ a fele, bii ali be siyaariŋ ko saŋo looloolu. 11 Allamaa Yaawe, ali mumuñolu la Alla ye ali ke wuliwuloolu ti ka tambi ali be ñaameŋ teŋ. Allamaa a ye ali barakandi, ko a ye a laahidi ñaameŋ. 12 Fo nte kiliŋ si ali la kuwo dunoo taa noo baŋ, aniŋ ali la woosiyolu? 13 Ali kee dantaŋ tomboŋ ali la lasiloolu bee kono, mennu ñaamenta, ì ye fahaamuroo soto, aduŋ ì mu buuñaa moolu ti. M be ì ke la ali ye ñaatonkoolu le ti.” 14 Ali ye n jaabi nuŋ ñiŋ ne la ko, “I ye feeroo meŋ landi, a beteyaata le.” 15 Bituŋ ŋa moo ñaamendiŋolu niŋ buuñaa moolu tomboŋ ali la lasiloolu kono, ka ì ke ali la ñaatonkoolu ti. Doolu keta kelediŋ ñaatonkoolu ti wuli kiliŋolu kunna, doolu kemoolu, doolu taŋ luuloolu, doolu taŋolu, doolu keta dookuulaalu ti bundaa koteŋolu to, ali la lasiloolu bee kunna.
16 Ŋa ali la kiitindirilaalu yaamari le nuŋ, n ko ì ye ko, “Ali si i lamoyi kendeke kiitiyo to, meŋ be dendiŋ Banisirayilanka dammaalu la waaliyo la. Ali si kiitiyo kuntu tiliŋo kono, fo kuwo be Banisirayilanka dammaalu le teema, waraŋ ì niŋ tumarankewo teema, meŋ be siiriŋ ì fee. 17 Ali kana laa moo kaŋ kiitiyo kono. Sembetiyolu niŋ sembentaŋolu, ali ì bee lamoyi ñaa kiliŋo ñaama. Ali kana moo ñaa kono juubee ka sila a la, kaatu Alla le mu kiitiiteyilaa ti. Kiitii-wo-kiitii koleyaata ali bulu, ali a samba n ye naŋ, ŋa n lamoyi a la.” 18 Ŋa ali yaamari nuŋ kuwolu bee le la, ali ñanta mennu ke la.
Musa ye kullooñinilaalu la kuwo saata
(4 Musa 13:1-33)
19 Bituŋ ǹ wulita ka bo naŋ Sinayi Konkoo to, ko Yaawe ǹ na Alla ye ǹ yaamari ñaameŋ. Ŋà ǹ kuŋo tiliŋ Amorinkoolu la konkotundoo to la. Wo siloo kaŋ, ali faŋolu ye a je le, ŋà keñewula* baa meŋ kuntu, a silaŋo be warariŋ ñaameŋ. Kabiriŋ m̀ futata Kadesi-Barineya, 20 n ko ali ye ko, “Silaŋ ali futata Amorinkoolu la konkotundoo kaŋ ne, Yaawe ǹ na Alla ka naa meŋ dii ǹ na. 21 A fele, Yaawe ali la Alla ye bankoo ñiŋ dii ali la le. Ali taa ka jee ke ali taa ti, ko Yaawe, ali mumuñolu la Alla ye a fo ali ye ñaameŋ. Ali kana sila waraŋ ka jikilateyi.”
22 Bituŋ ali bee naata naŋ, ka sutiyaa n na. Ali ko n ye ko, “M̀ batu ŋà kee doolu kii ǹ ñaato foloo, ka bankoo kullootoo juubee. Ì si naa a fo ǹ ye, ǹ ñanta siloo meŋ taa la, aniŋ muŋ saatee siifaalu le be jee.”
23 Wo keta m fee kuu kende le ti, bituŋ ŋa kee taŋ niŋ fula tomboŋ ali kono, lasili-wo-lasili kee kiliŋ. 24 Wolu naata wuli, ì dunta konkotundoo kaŋ. Bituŋ ì futata Esikoli Wulumbaŋo kono, ì ye jee kullootoo juubee. 25 Ì ye bankoo yiridiŋo doolu samba ǹ ye naŋ. Ì niŋ ñiŋ kumoo muruta naŋ ǹ kaŋ ko, “Yaawe ǹ na Alla ka naa banku kendoo le dii ǹ na.”
Banisirayila balanta Yaawe ma
(4 Musa 14:1-45)
26 Hani wo, ali maŋ soŋ ka taa jee, ali balanta Yaawe ali la Alla la yaamaroo ma le. 27 Ali ŋunuŋunuta ali la tiriliisoolu* koto, ali ko, “Yaawe ye ǹ koŋ ne, wo le ye a tinna a ye m̀ bondi naŋ Misira bankoo kaŋ, ka ǹ duŋ Amorinkoolu bulu ka ǹ kasaara. 28 Saayiŋ ǹ si taa noo mintoo le? Kullooñinilaalu ŋà mennu kii wolu le faŋo ye ǹ kijoo teyi, ka a fo ǹ ye ko, ‘Wo moolu warabaata le, aduŋ ì jamfabaata ǹ ti! Ì la saatewolu be warariŋ, ì ye ì tata sansaŋ jaŋ baalu le la! Wo koolaa, ŋà Anaki koomalankoolu fanaa je jee le.’ ”
29 Bituŋ n ko ali ye ko, “Ali kana dewuŋ waraŋ ka sila ì la. 30 Yaawe ali la Alla meŋ ka tambi ali ñaato, ate faŋo le be keloo ke la ali ye, ko a ye a ke nuŋ ñaameŋ Misira bankoo kaŋ, ali ñaa ye a je le. 31 Aduŋ ali ye a je le fanaa keñewuloo kono, Yaawe ye ali topatoo ñaameŋ, ko moo ka a diŋo topatoo ñaameŋ.” A ye ali ke wo le ñaama ali la siloo muumewo bee kaŋ, fo ali futata ñiŋ dulaa to jaŋ. 32 Ŋa ñiŋ kumoo fo ali ye ñaa-wo-ñaa, ali maŋ ali jikoo loo Yaawe kaŋ, ali la Alla. 33 Ate meŋ tambita ali ñaato, a ye dulaa ñini ali ye ka ali la tiriliisoolu pempeŋ jee. Suutoo a dimbaamaa le ka tambi ali ñaato, tiloo la a ye ke ko minaayi samasimmaa, ka siloo yitandi ali la, ali ñanta meŋ taa la.
34 Yaawe ye ali la kumoolu moyi le, aduŋ a kamfaata. Wo le to a kalita ko, 35 “Alitolu ñiŋ jamaani moo kuruŋolu, hani kiliŋ ñaa te loo la banku kendoo kaŋ, ŋa n kali ka meŋ dii ali mumuñolu la. 36 Kalebu dammaa, Yefunne dinkewo, wo le ñaa be jee je la. Aduŋ m be bankoo dii la a niŋ a koomalankoolu la le, a ye daameŋ kulloo ñini. Kaatu a dankeneyaata le ka bula nte Yaawe nooma.” 37 Ali la kuwo ye a tinna le Yaawe kamfaata nte fanaa kamma, a ko n ye ko, “Ite te duŋ na bankoo ñiŋ kaŋ. 38 Yosuwa Nuni dinkewo meŋ mu i maakoyilaa ti, ate le be duŋ na jee. A bambandi, kaatu ate le be a tinna la Banisirayilankoolu ye bankoo ñiŋ taa.
39 “Aduŋ ali la dindiŋolu, ali ye a miira mennu be taa mutoo kono, wolu fanaa be duŋ na jee le, dindiŋolu mennu maŋ kuu kendoo niŋ kuu jawoo bo ñoo to. M be bankoo ñiŋ dii la itolu le la ka ke ì taa ti. 40 Bari alitolu, ali muru ali koo la, ali ye taama keñewuloo kono, ka taa Kulunjumbe Baa maafaŋo la.”
41 Bituŋ ali ye n jaabi ko, “Ŋà junube kuwo le ke Yaawe la. Bari saayiŋ m̀ be taa jee kele la le, ko Yaawe ǹ na Alla ye ǹ yaamari a la ñaameŋ.” Wo le to ali kiliŋ-kiliŋ naa ye ali la kelejooraŋolu taa. Ali ye a miira nuŋ ko, a be feeyaa la le ka duŋ konkotundoo ñiŋ kaŋ.
42 Bari Yaawe ye ñiŋ ne fo n ye nuŋ, ka a fo ali ye ko, “Ali kana taa, sako ka jee kele, kaatu nte maŋ tara ali fee. Niŋ ali ye wo ke, ali jawoolu be ali noo la le.” 43 Bituŋ n diyaamuta ali ye, bari ali maŋ soŋ i lamoyi la n na. Ali balanta Yaawe la yaamaroo la, ka taamaayaa ali faŋ na, ali wulita konkotundoo ñiŋ kamma. 44 Bituŋ Amorinkoolu mennu be siiriŋ konkotundoo ñiŋ kaŋ, ì wulita ali kamma naŋ ko kumoolu, ka ali bayindi. Ì ye ali noo kendeke Seyiri konkotundoo kaŋ ka taa fo Horima saatewo to. 45 Wo to le ali muruta naŋ ka kumboo Yaawe ñaatiliŋo la. Bari a maŋ i lamoyi ali la kumboo kaŋo la waraŋ ka ali danku. 46 Bituŋ ǹ naata sabati Kadesi fo waati jaŋ.