مقتل بـيت أخاب
1 وكانَ لأخابَ سَبعونَ ا‏بنا في السَّامِرةِ. فكتَبَ ياهو إلى حُكَّامِ المدينةِ‌ وأعيانِها، وإلى مُتَعَهِّدي تربـيةِ أبناءِ أخابَ وأحفادِهِ يقولُ: 2 «عِندَكُمُ الآنَ بَنو سيِّدِكُم والمَراكِبُ والخَيلُ والمُدُنُ المُحَصَّنَةُ والسِّلاحُ، 3 فا‏نتَخِبوا عِندَ وصولِ رِسالتي هذِهِ الأفضَلَ والأصلَحَ مِنهُم وأجلِسوهُ على عرشِ أبـيه، وا‏ستَعِدُّوا لِلقِتالِ دِفاعا عَنْ بَيتِ أخابَ». 4 فا‏سْتَولى علَيهِم الخوفُ وقالوا: «مَلِكانِ‌ لم يَصمُدا أمامَهُ، فكيفَ نحنُ؟» 5 فأرسَلوا وكيلَ القصرِ وحاكِمَ المدينةِ والشُّيوخَ والمُرَبِّينَ إلى ياهو يقولونَ: «نحنُ عبـيدُكَ، وكُلُّ ما تَأْمُرُنا بهِ نعمَلُهُ. لا نُقيمُ أحدا مَلِكا، وما تراهُ حسَنا فا‏عمَلْهُ». 6 فكتَبَ إليهِم ثانيةً يقولُ: «إنْ كُنتُم لي ومِنَ المُطيعينَ لأمري، فا‏قْطَعوا رُؤوسَ بَني مَلِكِكُم وا‏حمِلوها إليَّ في مِثلِ هذِهِ السَّاعةِ مِنْ غدٍ إلى يَزرَعيلَ». وكانَ بَنو المَلِكِ سَبعينَ رَجُلا عِندَ أعيانِ المدينةِ الّذينَ رَبَّوهُم. 7 فلمَّا وصَلَت رِسالةُ ياهو إليهِم أخذوا بَني المَلِكِ السَّبعينَ وذبَحوهُم ووضَعوا رُؤُوسَهُم في سِلالٍ وأرسَلوها إليهِ في يَزرَعيلَ 8 فجاءَ الرَّسولُ إليهِ وقالَ: «جاؤوا بِرُؤوسِ بَني المَلِكِ أخابَ». فقالَ: «إجعَلوها كومَتَينِ عِندَ مَدخَلِ المدينةِ إلى الصَّباحِ». 9 فلمَّا جاءَ الصَّباحُ خرَجَ الشَّعبُ وقالَ: «أنتُم أبرياءُ، أنا الّذي ثارَ على المَلِكِ يورامَ وقتلَهُ، لكِنْ مَنِ الّذي قتَلَ هؤلاءِ 10 فا‏علَموا الآنَ أنْ لا شَيءَ مِنْ كلامِ الرّبِّ على بَيتِ أخابَ إلاَّ ويَصيرُ. وهوَ إنَّما فعَلَ ما تكَلَّمَ بهِ على لِسانِ عَبدِهِ إيليَّا‌». 11 ثُمَّ قتَلَ ياهو جميعَ الباقينَ مِنْ بَيتِ أخابَ في يَزرَعيلَ وجميعَ رِجالِهِ ومَعارِفَهُ وكهنَتَهُ، ولم يُبقِ مِنهُم أحدا‌.
مقتل أنسباء أخزيا وأخاب
12 ثُمَّ ذهَبَ ياهو إلى السَّامِرةِ. فلمَّا وصَلَ إلى مكانٍِ يُدعى مَحلَّةِ الرُّعاةِ، 13 صادَفَ جماعةً مِنْ أنسباءِ أخَزْيا مَلِكِ يَهوذا، فسألَهُم: «مَنْ أنتُم؟» فأجابوا «نحنُ مِنْ أنسباءِ أخَزْيا، جِئْنا لِنُسَلِّمَ على بَني المَلِكِ يورامَ وبَني المَلِكَةِ إيزابَلَ». 14 فقالَ ياهو لِرِجالِهِ: «إقبِضوا علَيهِم» فقبَضوا علَيهِم وذبَحوهُم على حافَّةِ بِئرٍ هُناكَ، وكانوا ا‏ثنَينِ وأربَعينَ رَجُلا.
15 وسارَ ياهو مِنْ هُناكَ، فلَقيَ يَهونادابَ بنَ ركابٍ‌ قادِما لا‏ستِقبالِهِ، فبادَرَهُ ياهو بِالسَّلامِ وسألَهُ: «هل أنتَ مُخلِصٌ لي إخلاصي لكَ؟» فأجابَهُ: «نعم». فقالَ ياهو: «هاتِ يَدَكَ». فناوَلَهُ يَدَهُ. فأصعَدَهُ على مَركبتِهِ 16 وقالَ لَه: «تَعالَ معي وتُشاهِدُ تَعَلُّقي الشَّديدَ بِالرّبِّ». وأركبَهُ‌ معَهُ في مَركبتِهِ. 17 وجاءَ السَّامِرةَ، فقتَلَ جميعَ مَنْ بَقيَ لأخابَ هُناكَ وأبادَهُم، كما قالَ الرّبُّ لإيليَّا.
مقتل عباد البعل
18 ثُمَّ جمَعَ ياهو الشَّعبَ وقالَ لهُم: «عبَدَ أخابُ البَعلَ قليلا، لكِنْ ياهو سيَعبُدُهُ كثيرا. 19 فا‏دعوا إليَّ جميعَ أنبـياءِ البَعلِ وعُبَّادِهِ وكهَنتِهِ، دونَ أنْ يتَخَلَّفَ مِنهُم أحدٌ، لأنَّ لي ذبـيحةً عظيمةً لِلبَعلِ، وكُلُّ مَنْ يتَخَلَّفُ يُقتَلُ». وكانَ ذلِكَ مكيدةً مِنْ ياهو لِـيُهلِكَ عُبَّادَ البَعلِ. 20 ثُمَّ قالَ ياهو: «نادوا بِا‏جتِماعٍ مُقَدَّسٍ لِلبَعلِ». فنادوا بهِ. 21 وأذاعَ ياهو النِّداءَ في كُلِّ أرضِ إِسرائيلَ فأقبلَ جميعُ العُبَّادِ ودخلوا بَيتَ البَعلِ، فا‏متَلأَ بِهِم. 22 فقالَ ياهو لِلقَيِّمِ على ثِـيابِ العِبادةِ: «أخرِجْ ملابِسَ لِجميعِ عُبَّادِ البَعلِ»، ففَعلَ. 23 ودخَلَ ياهو معَ يهونادابَ بنِ رَكابٍ إلى بَيتِ البَعلِ وقالَ لِلعُبَّادِ: «أُنظُروا إنْ كانَ أحدٌ مِنْ عِبادِ الرّبِّ بَينكُم هُنا فهُنا لا يجوزُ أنْ يكونَ إلاَّ عُبَّادُ البَعلِ». 24 ثُمَّ دخَلَ ليُقَدِّمَ ذبائِـحَ ومُحرَقاتٍ، وبَعدَ أنْ أقامَ لَه خارِجا ثَمانينَ رَجُلا، قالَ لهُم: «إذا نجا أحدٌ مِنْ هؤُلاءِ الّذينَ جِئتُ بِهِم إلى هُنا تُؤْخَذُ أنفُسُكُم بَدَلا مِنهُ». 25 ثُمَّ دخَلَ لِـيُقَدِّمَ ذبائِـحَ ومُحرَقاتٍ فلمَّا فرَغَ مِنْ تَقديمِ المُحرَقةِ، قالَ لِلحرَسِ والضُبَّاطِ: «أُدخُلوا وا‏قتُلوهُم ولا تَدَعوا أحدا يَفلِتُ». فضَرَبوهُم بِـحَدِّ السَّيفِ وطَرَحوهُم خارجا‌، ثُمَّ دخَلوا إلى مِحرابِ بَيتِ البَعلِ 26 وأخرَجوا التَّماثيلَ وأحرَقوها. 27 وكسَّروا تِمثالَ البَعلِ، وهدَموا بَيتَهُ وجعَلوهُ مَزبَلَةً إلى هذا اليومِ.
28 وهكذا قضى ياهو على عِبادةِ البَعلِ مِنْ إِسرائيلَ، 29 إلاَّ أنَّهُ ما حادَ عَنْ خطايا يَرُبعامَ بنِ نَباطَ الّذي جعَلَ شعبَ إِسرائيلَ يَخطَأُ، فأبقى على عِجْلَي الذَّهَبِ اللَّذينِ في بَيتَ إيلَ وفي دانَ‌. 30 فقالَ الرّبُّ لِـياهو: «عَمِلتَ ما هوَ قويمٌ في نظَري فأحسَنتَ، وكُلُّ ما نَوَيتُهُ في قلبـي فعَلْتَهُ بِبَيتِ أخابَ، لِذلِكَ سَيجلِسُ مِنْ بَنيكَ إلى الجيلِ الرَّابِـعِ على عرشِ إِسرائيلَ». 31 ولم يَتَمَسَّكْ ياهو بِشريعةِ الرّبِّ إلهِ إِسرائيلَ بِكُلِّ قلبِهِ، ولم يَحِدْ عَنْ خَطايا يَرُبعامَ الّذي جعَلَ شعبَ إِسرائيلَ يَخطَأُ.
موت ياهو
32 وفي تِلكَ الأيّامِ بدأَ الرّبُّ يَقتَطِعُ مِنْ أرضِ إِسرائيلَ، فا‏حتَلَّ حَزائيلُ مَلِكُ آرامَ جميعَ المَناطِقِ 33 شرقيَّ الأردُنِّ إلى مدينةِ عَروعيرَ ونهرِ أرنونَ جَنوبا، ومِنها جميعُ أراضي جلعادَ وباشانَ الّتي سكنَها بَنو جادَ ورَأوبـينَ ومنَسَّى. 34 وما بَقيَ مِنْ أخبارِ ياهو وأعمالِهِ وبَسالتِهِ مُدَوَّنٌ في سِفْرِ أخبارِ الأيّامِ لِمُلوكِ إِسرائيلَ. 35 وماتَ ياهو ودُفِنَ معَ آبائِهِ في السَّامِرةِ، وملَكَ يَهوأحازَ ا‏بنُهُ مكانَهُ. 36 وكانَت أيّامُ مُلْكِهِ بِالسَّامِرةِ ثَمانيَ وعشرينَ سنَةً.
Ahabu la dimbaayaa la kasaaroo
1 Mansa Ahabu koomalanka kee taŋ woorowula le tarata Samariya saatewo kono. Bituŋ Yehu ye leetaroolu safee, a ye ì kii Samariya saatewo to, Yesireeli maralilaalu kaŋ, aniŋ alifaalu, aniŋ Ahabu diŋolu kuluulaalu. A ko ì ye leetaroo to ko, 2 “Ali maarii mansa dinkewolu be ali fee le, keleraŋ sareetoolu* niŋ suwoolu be ali bulu, aniŋ saatee tatariŋo, aduŋ kelejooraŋolu be ali bulu. Niŋ ñiŋ leetaroo futata ali ma doroŋ, 3 ali si moo kiliŋ tomboŋ meŋ kummaayaata ali maarii mansa dinkewolu bee kono, ka a ke mansa ti. Bituŋ ali si keloo ke ali maarii la dimbaayaa ye.” 4 Bari ñiŋ kuwo ye ì kija fara baake le, aduŋ ì ko, “Mansakee fula maŋ balaŋ noo a ma, sako ntolu.”
5 Bituŋ mansasuwo kono dookuulaa kuntiyo, saatee kumandaŋo, alifaalu, aniŋ kuluurilaalu ye ñiŋ kumoo kii Yehu kaŋ ko, “Ntolu mu i la dookuulaalu le ti, aduŋ i ye feŋ-wo-feŋ fo m̀ be a ke la le. Ntolu te moo tomboŋ na ka a ke mansa ti. Meŋ beteyaata ite fee i si wo ke.”
6 Yehu naata ì safee leetari doo la kotenke ka a fo ì ye ko, “Niŋ ali be laariŋ nte le kaŋ, aduŋ ali be soŋ na m ma, wo to ali ali maarii dinkewolu bee kuŋo kuntu, ali ye ì samba n ye naŋ Yesireeli saama ñiŋ ñoŋ waatoo.” Mansariŋolu kee taŋ woorowula le tarata kuluwo la saatewo alifaa kummaa baalu bulu. 7 Kabiriŋ leetaroo ñiŋ futata, ñiŋ alifaalu ye mansariŋ taŋ woorowula bee kuŋo kuntu. Ì ye ì ke sinsiŋolu kono, ì ye ì kii Yehu ye Yesireeli.
8 Kabiriŋ kiilaa futata Yehu ma, a ko a ye ko, “Ì ye mansa dinkewolu kuŋolu samba naŋ ne.” Wo to le Yehu ko, “Ali ì ke jurumi fula ti saatee dundaŋ daa to, ali ye ì tu jee fo saama soomandaa.” 9 Kabiriŋ fanoo keta, Yehu fintita a taata loo saatee dundaŋ daa to, a ko moolu bee ye ko, “Alitolu maŋ kuu ke. Nte le ye jamfaa siti m maarii mansa kamma ŋa a faa. Bari jumaa le ye ñiŋ moolu bee faa? 10 Wo to ali si ñiŋ loŋ ko, Yaawe* la kuma kiliŋ te boyi la, a ye meŋ fo Ahabu la dimbaayaa moolu ma. Yaawe ye kuwo bee le ke, a ye meŋ laahidi ka bo niŋ a la dookuulaa Eliya la.” 11 Bituŋ Yehu ye Ahabu la dimbaayaa moolu bee faa, mennu tuta Yesireeli saatewo kono. A ye a la moo kummaalu bee faa, ka taa a teeri kendoolu, aniŋ a la piriisoolu*, fo labaŋo la a maŋ moo tu baluuriŋ a ye.
Mansa Ahasiya baadiŋolu la faa
12 Yehu bota Yesireeli a taata Samariya. Biriŋ a be siloo kaŋ meŋ ka taa dulaa to meŋ ka kumandi Kantarilaalu Bendulaa la, 13 a niŋ Yahuuda mansa Ahasiya baadiŋo doolu benta. A ko ì ye ko, “Alitolu mu jumaa le ti?” Ì ko a ye ko, “Ntolu mu Mansa Ahasiya baadiŋolu le ti. Ǹ ka taa mansa dinkewolu niŋ mansa baamaa le kontoŋ.” 14 Bituŋ Yehu ko, “Ali ì kende muta.” Wo le to ì ye ì kende muta, ì moo taŋ naani niŋ fula, ì ye ì bee faa Kantarilaalu Bendulaa to, koloŋo daala. Hani kiliŋ ì maŋ a tu baluwo to.
15 Kabiriŋ Yehu bota wo to, a niŋ Rekabu dinkewo Yehonadabu benta, a ka naa a benduŋ. A ye Yehonadabu kontoŋ, a ko a ye ko, “Fo i ŋaniyoo seneyaata n ye le komeŋ nte ŋaniyoo seneyaata ite ye ñaameŋ?” Yehonadabu ko a ye ko, “Haa, a be wo le ñaama.” Bituŋ Yehu tententa ka a fo a ye ko, “Niŋ a be wo le ñaama, wo to i buloo dii n na naŋ.” A ye a buloo dii a la. Yehu ye a selendi a faŋ fee keleraŋ sareetoo kaŋ, 16 a ko a ye ko, “Ŋà taa ñoo la i ye a juubee nte ye hamoo meŋ soto Yaawe ye.” Bituŋ a ye a samba ñoo la a la keleraŋ sareetoo kono.
17 Kabiriŋ Yehu futata Samariya saatewo to, a ye Ahabu la dimbaayaa moolu bee faa mennu tuta jee. A ye ì bee kasaara le, komeŋ Yaawe ye a fo Eliya ye nuŋ ñaameŋ.
Baali jalambatulaalu la faa
18 Bituŋ Yehu naata moolu bee bendi ñoo kaŋ dulaa kiliŋ, a ko ì ye ko, “Ahabu ye batoo meŋ ke Baali* jalaŋo la wo maŋ wara, bari nte Yehu, m be a batu la le kendeke. 19 Saayiŋ ali Baali la annabiyomoolu bee bendi, aniŋ a la piriisoolu niŋ a batulaalu bee. Ali kana hani moo kiliŋ tu kooma, kaatu m be sadaa* baa le bo la Baali jalaŋo ye. Niŋ meŋ maŋ maabee wo maarii be faa la le.” Bari Yehu tarata feeroo le taamandi kaŋ, kaatu a lafita le ka Baali batulaalu bee faa.
20 Bituŋ Yehu ko, “Ali beŋo kumandi Baali jalaŋo tooyaa la.” Wo le to ì ye a kankulaa. 21 Yehu ye kiilaa kii Banisirayila bankoo muumewo bee kaŋ. Baali jalaŋo batulaalu bee naata, hani moo kiliŋ maŋ tu kooma, aduŋ ì ye Baali jalaŋo la buŋo fandi le, biriŋ tonkoŋ fo tonkoŋ. 22 Yehu ko kewo ye, meŋ marata baturaŋ dendikoolu ma, “Dendikoo dii Baali batulaalu bee la.” Kabiriŋ a ye ì samba ì ye naŋ fokabaŋ, 23 Yehu niŋ Rekabu dinkewo Yehonadabu dunta Baali jalaŋo la buŋo kono. Yehu ko Baali batulaalu ye ko, “Ali koroosiroo ke ka a je ko, moo te ali kono meŋ mu Yaawe batulaa ti, niŋ a maŋ ke Baali jalaŋo batulaalu dammaa ti.” 24 Wo le to ì taata konoto ka sadaalu bondi, aniŋ jani sadaalu. Yehu ye a la kelediŋ taŋ seyi le londi banta, a ko ì ye ko, “M be ñiŋ moolu mennu duŋ na ali bulu, niŋ moo-wo-moo taa kanata a ma, i niyo niŋ a niyo le mu.”
25 Kabiriŋ Yehu ye jani sadaalu bo fokabaŋ, a ko kelediŋ kantarilaalu niŋ kuntiyolu ye ko, “Ali duŋ konoto ali ye ì bee faa. Hani kiliŋ kana kana.” Bituŋ kelediŋ kantarilaalu niŋ kuntiyolu ye ì bee faa niŋ hawusaroo* la, ì ye ì furewolu fayi naŋ banta. Ì naata duŋ ka taa fo Baali jalaŋo la konoto buŋ baa kono. 26 Ì ye Baali la jalambuŋo samasiŋo fintindi naŋ banta, ì ye a jani. 27 Ka bo niŋ wo la ì ye Baali la jalaŋ samasiŋo tiñaa, aniŋ a la buŋo, aduŋ ì ye jee ke kenetotaa dulaa ti ka naa bula bii la.
28 Yehu ye Baali batoo bo Banisirayila kono wo le ñaama. 29 Bari a maŋ fata Nebati dinkewo Yerobowamu la junube kuwolu ma, wo meŋ ye a tinna Banisirayila ye junuboo ke. Yehu ye Beteli niŋ Dani sani ninsiriŋ jalambatoo kuwo tu looriŋ ne.
30 Yaawe ko Yehu ye ko, “I ye kuu kendoo le ke ka kuwolu taamandi mennu beteyaata n ñaa koto. I ye kuwo bee ke Ahabu la dimbaayaa moolu la le komeŋ n lafita a la ñaameŋ. Ñiŋ kuwo kamma la, i koomalankoolu be mansayaa ke la Banisirayila kono le ka taa fo i mumuriŋolu diŋolu jamaanoo la.” 31 Bari wo ñaa-wo-ñaa Yehu maŋ Yaawe, Banisirayila la Alla la luwaalu muta a sondomoo muumewo bee la. A maŋ fata junube baaroolu ma, Yerobowamu ye Banisirayilankoolu dundi mennu to.
32 Wo waatoolu kono le Yaawe naata a dati ka Banisirayila bankoo la waroo talaa. Aramu mansa Hasayeli ye Banisirayilankoolu noo ì la bankoo karoo bee la le, 33 daameŋ to be Yoridani Boloŋo tilibo karoo la. Wolu le mu Kileyadi bankoo muumewo bee ti, Kadu, Rubeni, aniŋ Manase, ka bo Aroweri saatewo to, meŋ be Arinoni Wulumbaŋo daala. Wo le mu Kileyadi niŋ Basani bee kafuriŋo ti.
34 Yehu la mansayaa kuu koteŋolu, a ye dookuwo meŋ ke aniŋ kuu baalu, ì bee safeeta Banisirayila Mansoolu la Taarika Kitaaboo le kono. 35 Yehu naata faa a kafuta a mumuñolu ma, aduŋ ì ye a baadee Samariya saatewo le kono. A dinkewo Yehohasi keta a noo to mansa ti. 36 Yehu ye waatoo meŋ ke Banisirayila mansayaa la Samariya saatewo kono, a taata kaañaŋ sanji muwaŋ niŋ seyi le fee.